“قَدْ جَاءكُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَ يُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ“

“İşte size Allah’tan bir nur ve apaçık bir kitap (Kur’an) gelmiştir. Allah, onunla rızası peşinde olanları selâmet yollarına iletir ve onları izniyle, karanlıklardan aydınlığa çıkarıp, kendilerini dosdoğru bir yola iletir.”‌[1]

Zira İslam ve Kur’an’ın sunduğu bütün ilahi ahkâm ve kanunlar üç boyutludur. Yani bu ahkâm ve kanunlarda toplumun ve ferdin maslahatıyla birlikte insanın kerametinin korunması olan Allah ve maneviyat ile olan irtibatına riayet edilmiştir.

Kur’an, bu hayatta mesut olmakla birlikte insanın ebedi ve uhrevi saadetini de temin etmeye çalışır. Hâlbuki ilahi olmayan medeni kanunlar her ne kadar saf ve inhirafa götürücü yönelimlere sahip olmasa da insan hayatının üçüncü boyutundan arîdir. İlahi kanunların üç boyutlu olması bunun mucize ve beşer ötesi oluşunu gösterir.[2]

6- Kur’an’ın istidlal yöntemi has özelliklere sahiptir ki bunu Kur’an mucizelerinden biri ve burhan ve hitabe yöntemlerini bir araya getiren metot sayabiliriz. Aslında bu iki yöntem birbirine zıttır. Zira burhani istidlal, yakini mukaddimelere (fitriyat ve bedihiyat) bağlıdır. Bu yöntem belli bazı insanlara bir şeyi kesin ispatlamak için kullanılır. Lakin hitabe yöntemi sanısal mukaddimelere (meşurat ve makulat) bağlı olup, halkın genelini ikna etmek için kullanılır.

Kur’an, dış görünüş itibariyle birbirine zıt olan bu iki yöntemi bir araya getirmiş istidlallerini ve konularını açıklamak için iki gurubu da muhatap kılmıştır. Böylelikle bir sözle hem havası ve hem de halkın genelini hedef edinmiştir. Zira Kur’an’ın istidlalleri sade beyanlara sahip olmakla beraber, derinlemesine bir incelemeyi de gerektirir. Avam halk akli istidlallerin sırlarından haberdar değildir. Bu yüzden sade zahirle yetinip kabul ederler. Lakin bazı insanlar Kur’an’ın ince ayrıntılarına dikkat edip, kullanılan sırlardan yararlanırlar.

Meşhur filozof Endülüslü İbn-i Rüşt’ün vatanında yazdığı “El-Keşfu An Menahici’l Edille” isimli çok değerli kitabında bu konu hakkında açık bir misal getirmiş ve şöyle demiştir: “Kur’an, Hakk Teâlâ’nın zatını tanıtmak için onu nura benzetmiştir:

 ”اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ “

“Allah, göklerin ve yerin nurudur.”‌[3] Ki dünyayı aydınlatır ve kuşatır. Her şey onun vesilesiyle ayan olur. Hakk Teâlâ’nın zatını tanıtmak ve onun varlık âlemindeki yerini belirtmek için benzetmenin bu kadarı avam halkı ikna etmek için yeterlidir. Aynı zamanda bu benzetme Hakk Teâlâ’nın zatı için o kadar dakiktir ki gayri mahsusun mahsusa benzetilmesinde en dakik benzetme sayılır. Bu teşbih Hakk Teâlâ’nın zatının bütün özelliklerini göstermektedir.

Hakkın zatı, Vacibü’l Vücud’dur. O’nun vücudu zatının aynısıdır ve zatının hakikati vücududur. Bütün mevcudatın vücudu ondandır. O’nun varlığı ve vücudu herkes için aşikâr ve zahir olmakla birlikte zatının hakikati sonsuz derecede hafi ve herkesten gizlidir.

Eğer madde âleminde bu özelliklerin aynısına sahip bir şey bulmak istersek, nurdan başka bir örnek getiremeyiz. O’nun şuası bütün varlığı kapsamış ve her şeyi ayan kılmıştır. Zira her şey nurla ayandır. Lakin nurun ayan olması zatındandır. Nurun hakikati bilinmemektedir. Ama parlaklığı ve vücutsal eseri herkes için aşikâr ve hüveydadır. Filozoflardan kim Hakk Teâlâ’nın zatını tanıtmak için misal getirmek isterse, Kur’an’ın bu benzetmesinden daha iyi bir örnek getiremez.”‌

————–

[1]- Maide, 15-16.

[2]- “El-Temhid” kitabının altıncı cildinde şerhi verilmiştir.

[3]- Nur, 35.